Ανθρωπογεωγραφία 2019

Τον χειμώνα του 2019 στο χωριό μου μετρώ τους μόνιμους κατοίκους: ο Χρήστος Φ. Μελτσάκος με τη σύζυγό του Ευγενία, ο Νικόλαος Χ. Σβολιαντόπουλος με τη σύζυγό του Ελπινίκη, ο Παπα-Δημήτρης Λάζος με την πρεσβυτέρα Κασσιανή, η Βασιλική Σβολιαντοπούλου, η Ευγενία Νατσιοπούλου, ο Γιώργος Ο. Λάζος με την σύζυγό του Αγγελική (τα χριστούγεννα ένα μήνα πηγαίνουν στη Γερμανία), η Γαρυφαλλιά Μπαζάκα με το γιό της Κοσμά, η Διαμάντω Παπαθανασίου, ο Χριστόφορος Γ. Παπαβασιλείου με τη σύζυγό του Μορφούλα (κι αυτοί ένα μήνα πηγαίνουν στη Λάρισα), ο Κώστας Δ. Μπαζάκας με τη σύζυγό του Γεωργία, ο Παντελής Χ. Παπαβασιλείου, ο Τάσος Σαλαώρας με την οικογένεια του και ο Χρήστος Δ. Σβολιαντόπουλος.

Υπάρχουν βέβαια και άλλοι χωριανοί που μας επισκέπτονται για τις διακοπές τους και άλλοι που πηγαινοέρχονται από τα Γρεβενά.

---

Ανθρωπογεωγραφία 2015

Κάθε καλοκαίρι, επισκέπτονται το χωριό μας, με τις οικογένειές τους: Ο Γιάννης και η Θεοδώρα Λιόντα, ο Χρήστος Σβολιαντόπουλος, ο Βασίλης Κουτσονίκος, ο Γιώργος Νατσιόπουλος, ο Γιώργος Κουτσονίκος (από Γερμανία), ο Σάκης Μελτσάκος και ο Παναγιώτης Μελτσάκος (από Αμερική), ο Γιώργος Παπαβασιλείου, ο Γιώργος Σβολιαντόπουλος (από Ηράκλειο Κρήτης), ο Κώστας Παπαβασιλείου (από Λάρισα).
Υπάρχουν βέβαια και άλλοι χωριανοί που μας επισκέπτονται για τις διακοπές τους και άλλοι που πηγαινοέρχονται από τα Γρεβενά.

---

Αναφέρω μερικά είδη πουλιών που εξαφανίσθηκαν ή τα συναντούμε σπάνια:

Κόρακας. Σήμερα δεν συναντάμε στην περιοχή μας σχεδόν κανένα κοράκι. Στη τοποθεσία Άγιος Νικόλαος, όπου υπάρχει πυκνό δάσος από βελανιδιές, στην δεκαετία του 1970, υπήρχαν αμέτρητα κοράκια και κάθε δέντρο σχεδόν είχε επάνω του δύο και τρεις φωλιές.
Καραμούζα (η καρακάξα). Είδος που εξαφανίσθηκε κι’ αυτό. Ο θρύλος λέει ότι, όταν το πουλί αυτό πήγαινε σε κάποιο σπίτι, τότε ο νοικοκύρης θα έβρισκε γράμμα από κάποιον ξενιτεμένο του.
Σταρήθρα. Είδος σπουργιτιού που ζούσε στα χωράφια, όπου έκανε και τη φωλιά του μέσα στα θερισμένα στάχυα.
Άγρια περιστέρια. Στο μονοπάτι που πολλές φορές κάναμε όταν είμαστε παιδιά από το χωριό προς τη Χρυσαυγή Βοίου, στα απότομα βράχια, στις όχθες του ποταμού, που οδηγούσε στην χρυσαυγή, είχαν τις φωλιές τους αμέτρητα άγρια περιστέρια.
Αηδόνια.  Έκαναν τις φωλιές τους συνήθως σε άγριες αχλαδιές.
Τσιόνι. Μικρό πουλί, που έκανε τη φωλιά του στα πέτρινα ντουβάρια των δρόμων του χωριού.
Τσιροπούλι. Το σπουργίτι που ζούσε στις αυλές μας και που παγιδεύαμε όταν έπεφτε το πρώτο χιόνι με τις αυτοσχέδιες παγίδες (πλακαταριές). Σκάβαμε μία μικρή λακκούβα που μέσα της ρίχναμε λίγο σιτάρι. Στη συνέχεια βάζαμε μία πλάκα πλαγιαστά και τη στηρίζαμε με ένα ξύλο  που είχαμε δεμένο με μία κλωστή για να μην πέφτει η πλάκα. Όταν το σπουργίτι πήγαινε να φάει το σιτάρι, τραβούσαμε το σχοινί, η πλάκα έπεφτε και παγιδευόταν στην λακκούβα. Σηκώναμε αργά την πλάκα, βάζαμε το χέρι και το πιάναμε.
Ασπρόκωλος. Μικρό πουλί, μαύρο στο επάνω μέρος και άσπρο στο πίσω μέρος, που έκανε τη φωλιά του στις διάσπαρτες μεγάλες πέτρες των χωραφιών και της υπαίθρου.
Τσαρτσαράκος. Μικροσκοπικό πουλί, που γεννούσε μέχρι και δέκα οχτώ αυγά.
Γκαραβέλι. Μικρό μαύρο πουλί,  συγγενής του κότσυφα.
Μπουρέλα.  Ο μελισσοφάγος που έκανε τη φωλιά του στα πρανή των δρόμων.
Τσουτσούλιανος.  Ο δρυοκολάπτης.
Τσιουπουλτάρα.

Θυμάμαι τις εξορμήσεις μας, όταν είμαστε παιδιά στην ύπαιθρο, ψάχνοντας για φωλιές πουλιών, αλλά όταν τις βρίσκαμε, δεν τις πειράζαμε καθόλου. 
Ακόμη θυμάμαι, αδειάζαμε τα «βιρούδια» (μέρη του ποταμού με πολύ νερό), με τενεκέδες και πιάναμε τα ψάρια και τα νερόφιδα. Σήμερα, ούτε «βιρούδια» υπάρχουν, λόγω έλλειψης νερού, ούτε ψάρια, ούτε νερόφιδα.

Κατά το 1495, την εποχή που ο Κάρολος Η’ της Γαλλίας προετοίμαζε εκστρατεία κατά της Κωνσταντινούπολης. Τα στρατεύματά του θα περνούσαν από την Αυλώνα και την Μακεδονία. Οι Έλληνες της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της θεσσαλίας ακόμη σύσσωμοι εξεγέρθηκαν. Η εκστρατεία αυτήν όμως δεν πραγματοποιήθηκε, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι με τον Βογιαζήτ, να αποκεφαλίσουν χιλιάδες από τους ξεσηκωμένους Έλληνες τότε, που είχαν αποθέσει τις ελπίδες τους στη νίκη των Γάλλων.
Το 1571, νέα εξέγερση, όταν πληροφορήθηκαν οι Έλληνες την ήττα του Τουρκικού στόλου από τις ενωμένες δυνάμεις των Βενετών, των ισπανών και του Πάπα, στην Ναύπακτο. Τριάντα χιλιάδες Έλληνες, εκ των οποίων πολλοί κληρικοί, σφαγιάσθηκαν από τους Τούρκους.
Το έτος 1612, νέες εκατόμβες είχαμε, με αφορμή τη δράση του Διονυσίου του Σκυλοσόφου.
Το 1770, νέες καταστροφές και σφαγές Ελλήνων, κατά τα Ορλωφικά.
Αν όμως ισχύει ο θρύλος που προανέφερα παραπάνω, ότι κάποια μέρα που γινόταν γάμος στο χωριό «Μελιδόνιστα», ήρθε μια ομάδα από Αρβανίτες  και πρόσβαλαν τη νύφη. Τότε ο γαμπρός σκότωσε έναν από αυτούς και στη συνέχεια όλο το χωριό έπεσε επάνω τους και τους σκότωσε. Ένας όμως από αυτούς σώθηκε, ανέφερε το γεγονός αυτό, σε ισχυρότερες δυνάμεις, οι οποίες μετά από δύο-τρεις ημέρες ήρθαν, κύκλωσαν το χωριό, το έκαψαν για να εκδικηθούν έτσι το θάνατο των άλλων Τουρκαλβανών., τότε η καταστροφή του παλιού χωριού «Μελιδίνιστα», μπορεί να έγινε οποιαδήποτε στιγμή  από το 1390 μέχρι το 1770 και να μην την συνδυάσουμε με κάποια από τις καταστροφές που αναφέρει η ιστορία.

ΤΟ ΝΕΟ ΧΩΡΙΟ "ΤΣΙΡΑΚΙ"

Μετά την καταστροφή της «Μελιδόνιστας», το ένα τέταρτο των κατοίκων, όπως λέγετε, εγώ νομίζω πρέπει να ήτανε τέσσερις με πέντε οικογένειες, του κατεστραμμένου χωριού, οι οποίοι δεν πήγαν πολύ μακριά. Κρύφτηκαν ανατολικά, απόμερα από τη «βλαχόστρατα», σε μία  απόσταση περίπου δύο  χιλιομέτρων, μέσα σε ένα μέρος με πυκνό δάσος. Σιγά-σιγά άρχισαν να χτίζουν τις αγροικίες τους, την πρώτη τους εκκλησία (το σημερινό εξωκκλήσι), τον Άγιο Αθανάσιο τον μικρό.
Τσιράκι, «Çeyrek» στα Τούρκικα, σημαίνει το ένα τέταρτο, ίσως αυτό που απέμεινε από το παλιό χωριό, το ένα τέταρτο των οικογενειών που ζούσαν στη «Μελιδόνιστα».
Τσιράκι, «çırak», η άλλη ερμηνεία του ονόματος «Τσιράκι», που σημαίνει ο παραγιός, ο μικρός, ο μαθητευόμενος. Ίσως λόγω του αριθμού των κατοίκων που ήταν λίγοι, ίσως λόγω του γεγονότος ότι ήταν νεοσύστατο χωριό, ίσως να είχε μια επικουρική βοήθεια στους Τούρκους σε μια μεγαλύτερη περιοχή. Τα σενάρια της ιστορίας πολλά, τα ντοκουμέντα ανύπαρκτα.
Νομίζω ότι, οι οικογένειες που απόμειναν από το παλιό χωριό και δημιούργησαν το Τσιράκι ήταν λίγες, το πολύ πέντε ή επτά. Αυτό μπορούμε να το συμπεράνουμε από τα κτήματα και την περιουσία που είχε παλαιότερα η κάθε οικογένεια. Τέσσερις με πέντε οικογένειες και φάρες είχαν σχεδόν όλη την περιοχή του «Τσιράκι». Η περιουσία από την οικογένεια των «Δεπέων», η γενιά που μάνα φαίνεται να είχε κάποια με το όνομα Δέσπω,  άρχιζε από τη σκαφίδα και τελείωνε στην «Ψηλόραχη». Το σπίτι τους οι «Δεπέοι» λέγετε ότι το είχαν κοντά στα εξωκκλήσι Άγιος Αθανάσιος ο μικρός.
Η περιουσία των «Τζηκέων», περιελάμβανε μία έκταση τεράστια, που άρχιζε από το Μεσοχώρι και τελείωνε στο «Ανήλιο». Το σπίτι τους πρέπει να το είχαν στο Μεσοχώρι. Άλλες οικογένειες από το χωριό «Μελιδόνιστα» με περιουσία, ήταν οι Χαλικέοι, που ονομάστηκαν αργότερα «Κεδρέοι», απ’ αυτούς προέρχονται  οι «Κουμπουρέοι», η οικογένεια του «Τσίκνα», από τις Κυδωνιές (Βαντσκό), με μεγάλη περιουσία που την πούλησε και έφυγε από το χωριό. Την αγόρασε ο παπα-Βασίλης,  που ήταν ο πρόγονος της οικογένειας «Παπαβασιλείου», ο οποίος ήρθε από την Χρυσαυγή Βοίου, κατά το 1850, η οικογένεια των «Μπαζακέων», η οικογένεια των «Νατσιέων», από κάποιον Αθανάσιο (Νάτσιο στην τοπική διάλεκτο), αλλά ο πρόγονός τους λεγόταν Παπαδημητρίου, ίσως από κάποιον ιερέα Δημήτριο), και η οικογένεια των «Κυρατσέων» (συγγενείς με τους Τζηκέους).   
Οι υπόλοιπες οικογένειες που σχημάτισαν το χωριό Τσιράκι ήρθαν από την ευρύτερη περιοχή του ποταμού Καλαμά, την Ηγουμενίτσα και άλλες περιοχές της Ηπείρου, περί το 1600-1700, κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς.

Οι οικογένειες αυτές που σχημάτισαν το «Τσιράκι» ήταν:
οι  «Σιωμέοι», (η καταγωγή τους ήταν από το διπλανό Λείψι),
οι  «Κουτσονικέοι», (ίσως από το Σούλι), 
οι  «Λιοντέοι», (ήρθαν από την περιοχή της Ηγουμενίτσας),
οι  «Σβολιαντέοι», όνομα που παραπέμπει στο χωριό Σβόλιανη (Αγία Σωτήρα) Βοίου, που τους έλεγαν «Τσαλατέους».
οι  «Νουκέοι»,
οι  «Τολιέοι»,  ήρθαν από την Ήπειρο,
οι  «Λαζέοι», (τους έφερε ο Τούρκος Μπέης για να βγάζουν ξυλοκάρβουνα),
οι  «Παπαβασιλείου»,  (από το χωριό Χρυσαυγή Βοίου),
η  οικογένεια «Σιδέρη»,
και η οικογένεια του «Χρυσοχόου».
  
Οι μαρτυρίες και τα γεγονότα, που αναφέρονται για το χωριό τσιράκι, στηρίζονται βέβαια στις παραδόσεις. Ντοκουμέντα δεν βρέθηκαν, αλλά και ούτε κάποια ημερομηνία σε παλιά εξωκκλήσια.   Αργότερα βέβαια μετά το 1850, αναφέρεται από ιστορικούς πολυάνθρωπον χωρίον, επαρχίας Ανασελίτσης.
Το πρώτο εξωκκλήσι, ο Άγιος Αθανάσιος ο μικρός, που λέγετε ότι,  ήταν εκκλησία στο παλιό χωριό «Μελιδόνιστα», δυστυχώς δεν έχει κάποια ημερομηνία, ούτε στους τοίχους που συνήθιζαν να γράφουν, αλλά και ούτε στις Αγιογραφίες του. Για το λόγο αυτό δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τον χρόνο κτίσης του.  Το ίδιο λέγετε και για το εξωκκλήσι της Αγίας παρασκευής, αλλά και εδώ δεν υπάρχουν κάποια ντοκουμέντα.  
Οι παλιοί Τσιρακιώτες ασχολούνταν και πάλι κυρίως με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Στα δύσκολα όμως χρόνια της Τουρκοκρατίας, η ζωή τους έγινε πολύ δύσκολη, από την συμπεριφορά των Τούρκων απέναντί τους, τους αβάσταχτους φόρους και την εκμετάλλευση της περιουσίας τους από τους κατακτητές, αναγκάστηκαν έτσι να στραφούν σε άλλες ασχολίες, κυρίως στην οικοδομική τέχνη. Το επακόλουθο αυτού ήταν η ανεύρεση δουλειάς στην γύρω περιοχή, αργότερα πιο μακριά, με αποτέλεσμα να γίνουν μετανάστες οργώνοντας σχεδόν όλη την Ελλάδα, αλλά ακόμη και στα Βαλκάνια. Στο  επάγγελμα αυτό λοιπόν, της χτιστικής, με το πέρασμα των χρόνων, αναδείχθηκαν από τους κορυφαίους τεχνίτες της πέτρας,  σπουδαίοι καλφάδες, που είχαν υψηλές ικανότητες στη σχεδίαση, κατασκευής και άριστοι λαξευτές της πέτρας. Συναντούμε τους «Τσιρακιώτες» μαστόρους στην αρχή να κατασκευάζουν σπίτια στην περιοχή του Βοίου (Κορυφή, Χρυσαυγή), στην Θεσσαλία, στην Βοιωτία (στα χωριά Παύλος και Δαύλεια υπάρχουν πάρα πολλά σπίτια χτισμένα από Τσιρακιώτες),  επίσης στην Πελοπόννησο (κυρίως στο Νομό Αρκαδίας),  ακόμη και στην Ανατολική Μακεδονία. Η φήμη των μαστόρων είχε ξεπεράσει τα στενά όρια της περιοχής τους αλλά και της Ελλάδας. Η δραστηριότητα τους έφθασε μέχρι στην Πόλη και τη Σμύρνη. Δεν πρέπει όμως να παραβλέψουμε το γεγονός πως σχεδόν στο σύνολό τους, όλοι οι «Τσιρακιώτες», ασχολούνταν με την χτιστική, κάνοντας πολλά σπίτια και εκκλησίες στην περιοχή μας.   

---

Σκαφίδα: μία περιοχή που μοιάζει με σκαφίδι, με τον χείμαρρο να την διασχίζει, στα σύνορα με το χωριό εκκλησιές (Βιβίστι).
Λιντιβός: Πλαγιά γεμάτη βελανιδιές. Εκεί κάποιος εργολάβος, λέγετε ότι έκανε ξυλοκάρβουνα, στα σύνορα με το Μέγαρο.    
Λιβάδια: εύφορο μέρος, κατά μήκος του χειμάρρου, στα σύνορα με το Κυπαρίσσι. Εκεί παλαιότερα οι γυναίκες έπλεναν τα στρωσίδια του σπιτιού και τις βελέντζες, αφού το νερό ήταν καθαρό και η κοίτη του χειμάρρου ήταν βραχώδη.
Φακές, εκεί συνήθως έσπερναν όσπρια και όπως λένε γινόταν πολύ βραστερά.
Στου Καλαμάρ’ πηγάδι: τοποθεσία με βρύση που σίγουρα χτίσθηκε από κάποιον εγγράμματο, καλαμαράδες τότε ονόμαζαν τους «γραμματιζούμενους».
Μπαρούχα: Λέγετε ότι στην τοποθεσία εκείνη τα χρόνια του Μπέη, γινόταν το ξυλοκάρβουνο. Ίσως αυτό να ήταν το όνομα του Μπέη (Μπαρούχ),  που είχε τσιφλίκι το χωριό μας. 
Στου παπα-Μιχάλη το Ανήλιο: το λέει και το όνομά του, δεν το βλέπει ο ήλιος, στα σύνορα με την Κορυφή Βοίου. Τοποθεσία που ανήκε σε κάποιον ιερέα από την οικογένεια των «Τολιέων». Λένε ότι του το είχαν παραχωρήσει, ο οποίος όταν πέθανε, δεν κατωχήρωσε αυτό το μέρος στους απογόνους του, η υπόθεση έμμεινε αιωρούμενη με αποτέλεσμα, να διεκδικηθεί από τους κατοίκους της Κορυφής Βοίου. Η λύση δόθηκε αργότερα επί προεδρίας του Σεραφείμ Νατσόπουλου, γύρω στα 1925 και το «Ανήλιο» ήρθε στην κυριότητα του χωριού μας.
Μπαϊργιαμόπκου: Τοποθεσία με θέα, δύο χιλιόμετρα πριν από το χωριό. Λέγεται ότι εκεί ανταμώνανε οι Μπέηδες από τα γύρω χωριά, κατά την Τουρκοκρατία, κάθε χρόνο για να γιορτάσουν το Τούρκικο Πάσχα, το Μπαϊράμι.: ο Μπέης Μπαρούχ, (ίσως να ήταν ο Μπέης του χωριού μας), ο Μπέης Αλής, που το τσιφλίκι του, είχε και το όνομά του, η Μερ-Αλή (η Χρυσαυγή Βοίου),  καθώς και ο Μπέης Χασάν (ο Μπέης  του χωριού Μερ-Χασάν) (Μόρφη Βοίου),
Ρόγγια: μέρος που ήταν ήταν μεγάλο δάσος. 
Στου Τζιαφέρη: έχει το όνομα ενός Τούρκου, που τον σκότωσαν οι κλέφτες με τυραννικό τρόπο, σέρνοντας τον δεμένο στο άλογο, όλη τη μέρα, στην τοποθεσία εκείνη.
Μέγας: βρύση και ποτίστρα δίπλα στην Αγία Παρασκευή,  στην τοποθεσία «Παλιοχώρι», που έχει νερό ακόμη και σήμερα, όλο το χρόνο και λένε ότι, είχε νερό όλο το χρόνο και όταν ήταν το παλιό χωριό η «Μελιδόνιστα».
Στου Λάμπρου χάνι: δίπλα στο εξωκκλήσι Άγιος Νικόλαος. Προφανώς υπήρχε κάποτε χάνι, εξυπηρετώντας τα καραβάνια των βλάχων που περνούσαν από εκεί, για τα «χειμαδιά», αφού από εκεί περνούσε και η «βλαχόστρατα».
Λεφτοκαριά: τοποθεσία με βρύση στη βόρεια πλευρά του χωριού, ίσως το όνομα οφείλεται στο δένδρο Λεπτοκαριά (είδος φουντουκιού). 

 

Απόσπασμα απο:
"Οδιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου Νέας Οροθετικής Γραμμής και Θεσσαλίας / Συνταχθείσα τη εντολή του επι των στρατιωτικών υπουργού υπο Νικολάου Θ. Σχινά, Ταγματάρχου. 1886" - Φυλλάδιον πρώτον, σελ. 58 - Ανέμη, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κρήτης

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ - ΘΡΥΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΠΕΗ 

Κατά τον 17ο αιώνα η Μελιδόνστα έπαθε μεγάλη καταστροφή. Μια ομάδα τουρκαλβανών είχε έρθει τότε για πλιάτσικο στο χωριό. Την μέρα εκείνη γινόταν και γάμος. Με την απειλή των όπλων έσυραν πρώτοι το χορό και άρχισαν να πειράζουν τις γυναίκες μπρος στα μάτια των συζύγων αδερφών και πατεράδων. Το πολύ κρασί τους μέθυσε και το βράδυ, καθώς κοιμόνταν το βαρύ του μεθυσμένου ύπνο, οι κάτοικοι εκδικούμενοι με μαχαίρια, τσεκούρια και ρόπαλα τους σκότωσαν όλους, εκτός από έναν που κατόρθωσε να διαφυγή και ν' αναγγείλει το γεγονός σε ισχυρότερες δυνάμεις, οι οποίες σε δυο-τρεις μέρες έφθασαν στο χωριό.  Το κύκλωσαν, έβαλαν φωτιά και έφεραν το όλεθρο και την καταστροφή. Από τις τριακόσιες οικογένειες μόνο λίγες απέμειναν, οι οποίες κατασκεύασαν νοτιότερα αγροικίες και ίδρυσαν ένα συνοικισμό που πήρε το όνομα Τσιράκι.

Οι Τσιρακιώτες ζούσαν απόμερα και  κρυφά από τον κόσμο, αλλά και πάλι τους ενοχλούσαν οι Τουρκαλβανοί και πιο πολύ στα μαύρα χρόνια του παιδομαζώματος. Έτσι αναγκάζονταν να ζητήσουν την προστασία ενός ισχυρού Αλβανού, του Ομέρ Μπέη με τη συμφωνία αυτός να τους προστατεύσει και αυτοί να του δίδουν το 1/3 από τα προϊόντα τους. Έτσι έγινε τσιφλίκι το χωριό τους.  Πήγαν και στο «χουμικέτι» (δικαστήριο), που έκαμαν γραπτά όλα τα παραπάνω. Έτσι εγκαταστάθηκε ο μπέης στο χωριό. Την κούλια (κατοικία) την έχτισαν οι χωριανοί στην τοποθεσία που είναι σήμερα το ηρώο. Η κούλια ήταν δίπατο γερό σπίτι με αποθήκες. Ο μπέης όμως σιγά -σιγά από προστάτης γίνεται τύραννος.  Πολλοί τότε αγαναχτισμένοι έπαιρναν τις οικογένειες τους και έφευγαν. Όσο το χωριό λιγόστευε τόσο και πιο σκληρός και αδίστακτος γίνονταν ο προστάτης τύραννος.
Στα 1750 ο Γεώργιος Μελτσάκος, ένας κοντός και άσχημος αλλά έξυπνος άνδρας που εργαζόταν στην Πόλη σ' ένα βεζίρη, κατάφερε να αποσπάσει φιρμάνι «γεσκερέ» από την Υψηλή Πύλη που διέταζε τον Ομέρ Μπέη μέσα σ' ένα εξάμηνο να έρθει σε συμφωνίες με τους κατοίκους και να τους δόση τα κτήματα, πράγμα που έγινε.

Μου έχει διηγηθεί ο παππούς μου Απόστολος Σβολιαντόπουλος, λέει ο Θανάσης Τόλιος ότι το κονάκι του Μπέη είχε προεξοχή με ξύλα γερά στο πάνω πάτωμα και είχε το αποχωρητήριο προς την εκκλησία. Έκανε δε ο Μπέης ένα σωρό αισχρά πράγματα την ώρα που εμείς προσευχόμασταν.
Μία φορά φώναξε την γυναίκα του Κουτσονίκου να στείλει την όμορφη νύφη για καθαριότητα στο κονάκι (στη κούλα).  Η νύφη δεν πήγε και για να τον αποφυγή έφυγε και πήγε στο (Λούντζι) Καλλονή,  στον πατέρα της.  Την Κούλια (κονάκι), σπίτι του Μπέη, τη χαλάσανε οι χωριανοί και με τις πέτρες έκτισαν την εκκλησία, με διαταγή του Θόδωρου Ζιάκα (Φαληρέας),  Μακεδονομάχου.    

Όταν κτίζανε την εκκλησία Άγιος Αθανάσιος περί το 1750 μ.Χ ήρθε ο μουδιρές (ειρηνοδίκης) να ζητήσει (τεσκερέ) άδεια, καβάλα στο άλογο, γιατί χωρίς άδεια δεν επιτρέπεται να κτίζουν εκκλησιές.  Κατέβηκε ο Τούρκος, κάθισε σταυροπόδι στην Αγια Τράπεζα και τραβούσε την τσιμπούκα του κάνοντας και άλλες ασχήμιες μέχρι να του φέρουν την άδεια. Αφού του είδε την άδεια έφυγε. Στην τοποθεσία όμως Κρύον, τον έριξε το άλογο και έσπασε το πόδι του. Έμεινε μετά στο χωριό μετανιωμένος 15 μέρες.
 

ΞΕΣΗΚΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΣΤΟ ΤΣΙΡΑΚΙ

Στην τοποθεσία «Τζαφέρι» οι τσιρακιώτες σκοτώνουν ένα φοροεισπράκτορα τούρκο της δεκάτης και του κεφαλικού φόρου.
Στην τοποθεσία «Μπαριαμόπκο» σκοτώνουν τούρκο ονόματι «Μπάριαμ» (Κασιδιάρης).
Το 1850 οι κλέφτες τσιρακιώτες, τραυμάτισαν σοβαρά στην τοποθεσία «Σιόποτο» (σύνορα με το Κυπαρίσσι), ένα Σπάχη δεκάτης, λεγόμενο Ζηνίλη εκ Τσοτυλίου. Δεν τον αποτελείωσαν όμως, τον λυπήθηκαν τον έφεραν στο σπίτι του Αποστόλου Σβολιαντόπουλου με τις πρώτες βοήθειες συνήλθε και μετά έγινε καλά. Οι Τσοτυλιώτες τούρκοι μαθαίνοντας το γεγονός, με όπλα, με τσεκούρια και δρεπάνια ξεκίνησαν να καταστρέψουν το χωριό μας. Ο τραυματίας όμως μία και σώθηκε δεν τους άφησε να κάνουν κακό.

ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΩΝ

Το 1906 ο Καπετάν Λίτσας (αξιωματικός Αντώνιος Βλαχάκης από το Γύθειο) στρατοπέδευσε στο χωριό μας. Επίσης στο χωριό μας έμεινε τραυματισμένος μία νύχτα ο Καπετάν Λούκας ή Κόκκινος που πέθανε αμέσως μετά την απελευθέρωση των Γρεβενών.

Είχαν καταντήσει γερή μάστιγα για τα γύρω χωριά χαρατσώνοντας και λεηλατώντας τους κατήγγελλαν στο (καρακόλι) σταθμό χωροφυλακής στη Ροδιά. Ειδοποιήθηκαν τα χωριά Ροδοσίνιστα (Μέγαρο), Τσιράκι (Άγιος Κοσμάς), Τρισκό (Τρίκορφο) Μπίσιοβο (Κυπαρίσσι), Λούντζι (Καλλονή), Μεραλί (Χρυσαυγή) και οι (Ζαντερμάδες) χωροφύλακες τους κύκλωσαν, τους συνέλαβαν και τους σκότωσαν.

Στο χωριό ζούσε τα χρόνια του Μακεδονικού αγώνος, ένας ονόματι Χύτας. Αυτός πρόδινε στο καρακόλι (Αστυνομία Ροδιάς) στους τούρκους τις κινήσεις των ανταρτών. Ο μακεδονομάχος Ν. Γκάρας τον συνέλαβε κρυφά, τον οδήγησε στην τοποθεσία Λιντιβός και τον έσφαξε ως προδότη. Άλλοι πάλι λένε πώς τον κρέμασε και μετά τον έκαψε. Η τοποθεσία λέγεται «καψόλακκος» του Χύτα».

Το 1906 έφτασε στο χωριό μας ο Καπετάν Λίτσας επικεφαλής εκατόν τριάντα ανδρών ανταρτών μακεδονομάχων. Από κάθε γωνία της γης, κρητικοί με βράκες και μακεδόνες με μαύρες λερέ φουστανέλες. Ο καπετάν Λίτσας έπαιρνε διαταγές από τον Καπετάν Βάρδα. Στρατοπέδευσε στα ακρινά σπίτια του χωριού και κατέλυσε στο σπίτι του Θανάση Τόλιου. Την άλλη μέρα έψησαν δεκατρία αρνιά με την βοήθεια του Νικολάου Παπαβασιλείου στην τοποθεσία «Τρεβελι αλώνι». Μετά τα μοιράσθηκαν όλοι και αφού πλήρωσε ο ταμίας του στρατού, έφυγαν.

Ο Νικόλαος Γκάρας και ο Ιωάννης Καλόγηρος ήταν μακεδονομάχοι. Ο Νικόλαος Καλόγηρος ήταν αυτός που άρχισε την εισαγωγή όπλων από την απελευθερωμένη τότε Ελλάδα. Τα όπλα τα εισήγαγε κρυφά και τα αγόραζαν όλοι. Ήταν κοντά γκράδες και τους χρειάζονταν να 'ναι οπλισμένοι για να μπορούν έτσι ν' αγωνισθούν πιο δραστικά για την απελευθέρωση των.

Σ' ένα απ' αυτά τα ταξίδια ξεφόρτωσαν όπλα στο Γαμβρό του Στέργιου Σιώμου. Την άλλη μέρα θα τα μοίραζαν. μία λίρα είχε ένα όπλο με εκατό φυσίγγια. Κάποιος όμως τους πρόδωσε και οι τούρκοι έστειλαν απόσπασμα από τριάντα άνδρες με επικεφαλής ένα ομπάση (λοχία) να μπλοκάρει το χωριό. Ευτυχώς ο «ομπάσης» ήταν έλληνας εκτουρκισθείς από το χωριό Βατόλακο Γρεβενών και τον φώναζαν «Κούκο». Αυτός ειδοποίησε κρυφά τους κατοίκους να κρύψουν τα όπλα. Η Βασίλω Λάμπρου στην έρευνα δεν πρόλαβε να κρύψει τα φυσίγγια και τα έβαλε κάτω από τα φουστάνια της. Ο Κούκος την κατάλαβε και της είπε στ' αυτί να μη κουνηθεί και θα της πέσουν. Το απόσπασμα έπιασε το Στέργιο Σιώμο και άρχισε να τον κτυπά για να μαρτυρήσει που είχε τα όπλα. Ο κούκος όμως του είχε πει να μη βγάλει μιλιά. Όμως καθώς κτυπούσαν το Σιώμο, οι γυναίκες με μανία άρχισαν να πετροβολούν τους τούρκους. Οι τούρκοι αναγκάσθηκαν να ελευθερώσουν τον Σιώμο, γιατί, αλήθεια ή ψέματα λένε πως ο νόμος τους, το απαγόρευε να συλλαμβάνουν γυναίκες και έφυγαν άπρακτοι.
 
 

ΟΙ ΓΑΛΛΟΙ

Το 1917-18 κατά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο είχε έρθει στο Χωριό μας ένας λόχος από αραπάδες. Ήταν μισθοφόροι τον Γάλλων και είχαν φυλάκιο στου Παπατάτσιου, το νερόμυλο, στο ρέμα μεταξύ Μπίσοβο και Τσιρακίου. Διαταγή του ήταν τα βράδια τέλεια συσκότιση. Τυχαία σώθηκε ο Απόστολος Τόλιος και η γυναίκα του που το βράδυ εκείνο. Με δαδιά έψαχναν να βρουν τα χαμένα βόδια τους.  Διερμηνέα οι Γάλλοι είχαν τον Βασίλη Τζάμο απ' το χωριό μας που συνετέλεσε να μη πάθει τίποτε το χωριό μας από τους Γάλλους.

ΘΥΜΑΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

 Στο Μικρασιατικό αγώνα του 1897,  είχαμε τα παρακάτω θύματα:

1)  Νικόλαος Σβολιαντόπουλος. Σκοτώθηκε στην τελευταία μάχη Προύσας.
2)  Παπαβασιλείου Ανδρέας. Πέθανε βαριά άρρωστος στην Πέργαμο  
3)  Τζιαμπίρης Κώστας. Εξαφανίσθηκε στην οπισθοχώρηση της  Άγκυρας.
4) Σβολιαντόπουλος Ευθύμιος. Έβγαλε το μάτι του.

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο όσοι άντρες δεν είχαν επιστρατευτεί στον τακτικό στρατό επιστρατεύθηκαν πολιτικώς για να επιδιορθώσουν το δρόμο από Καστελάνο μέχρι Δοτσικό να περνούν τα πυροβόλα. Οι γυναίκες από 20-60 ετών με αδύνατα ζώα και γαϊδουράκια (τα μουλάρια και τα γερά ζώα είχαν επιστρατευτεί) φορτώνανε από τον εφοδιασμό της Βουχωρίνας και φθάνανε μέχρι το μέτωπο. Βάδιζαν ξυπόλητες πάνω στα χιόνια ολονυχτίς. Κοιμότανε έξω. Η Δέσπω Παπαβασιλείου απέβαλε στο δρόμο δίδυμα νεκρά. Οι γριές και οι κάτω από είκοσι ετών έπλεκαν μάλλινα. Ο παπάς κάθε Κυριακή μάζευε τα μάλλινα και οτιδήποτε άλλο και με το «καραβάνι» των γυναικών τα έστελνε στο μέτωπο. Μετά ήρθε η κατοχή και ο εμφύλιος.
Ενθυμούμαι λέγει ο Αθανάσιος Τόλιος ότι όταν κάποτε ο στρατός έβαλε με οβίδες από τον Πεντάλοφο το χωριό μας (δεδομένου ότι εδώ ήταν οι αντάρτες) ένα βλήμα κτύπησε την γλυκόηχη καμπάνα της εκκλησίας μας και την αχρήστευσε.
Κάνοντας οι Γερμανοί μία εκκαθάριση ήρθαν στο χωριό μας αφού διέλυσαν την ενάτη Μεραρχία στη Βάλια-Κάλντα της Πίνδου. Οι κάτοικοι κατέφυγαν στα δάση με τις οικογένειες τους να κρυφτούν.
Οι Γερμανοί πήραν ότι ζώα βρήκαν. Ανάμεσα σ' αυτά ήταν και ολόκληρο το κοπάδι του Νικολάου Δ. Μπαζάκα. Ο Νικόλαος Μπαζάκας πήγε να τους παρακαλέσει να τους δώσουν τουλάχιστον δέκα πρόβατα για να ζήσει μ' αυτά τη φαμελιά του. Στις Κυδωνιές όμως του έκαναν έρευνα και του βρήκαν στη τσέπη του μαλιότου (κάπα κοντή), ένα φυσίγγι. Αυτό ήταν αμέσως του έδεσαν με σχοινί γερά πίσω τα χέρια και μαζί με έναν ακόμη από την Κορυφή, δύο Γερμανοί οπλοφόροι τους οδήγησαν προς το μέρος του χωριού για εκτέλεση. Ο Μπάρμπα Νικόλας λασκάρισε το σχοινί κάτω απ' το μαλιότο του. Ελευθέρωσε τα χέρια του και στην κατάλληλη στιγμή το έβαλε στα πόδια.  Του ρίχνουν οι Γερμανοί, αλλά μόνο μία σφαίρα τον τρύπησε με τραύμα διαμπερές στο χέρι. Έτσι γλίτωσε ο μπάρμπα Νικόλας που ζει και μας διηγείται ο ίδιος την ιστορία του.  Τον άλλον τον σκότωσαν.

ΘΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

1)  Γεώργιος Γερ. Τόλιος. Σκοτώθηκε στη θέση Νταούλι Βερμίου, από τους Γερμανούς.
2)  Σεραφείµ Νατσιόπουλος σκοτώθηκε στο ύψωμα Καραντίζ Κοζάνης από τους Γερμανούς.
3) Στέργιος Τζήμος, σκοτώθηκε στην εκκαθάριση στην τοποθεσία Βάλια-Κάλντα.
4)  Αρετή Μιλτσάκου, 8 ετών.  Σκοτώθηκε από νάρκη στην τοποθεσία  «Αγία Τριάδα».
5)  Ευγενία Δ. Μπαζάκα 17 ετών, Πολυξένη Κυράτσου 18ετών,  επιστρατεύθηκαν βιαίως και σκοτώθηκαν.
6)  Λάζαρος Λάζος και Λουκάς Τόλιος.  Σκοτώθηκαν στα Ζαγόρια  από τους Γερμανούς.
7)  Η Βαγγέλαινα Γαβριήλ και η κόρη της 18 ετών Ευδοκία στην τοποθεσία «Λιντιβός» από πολυβολισμό αεροπλάνων.
 

Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

Το χωριό απελευθερώθηκε το 1912 παρά τη λυσσώδη αντίσταση των βαλαάδων (εξισλαμισθέντων Ελλήνων). Λέγεται ότι η ευκαιρία να πάρουμε το ελληνικό Μοναστήρι χάθηκε, καθώς ο Ισάτ με 25 άνδρες φανατισμένους αιφνιδίασε την νύχτα την μεραρχία του  Ματθιοπούλου κοντά στο Αμύνταιο, σε τέτοιο βαθμό που τη διέλυσαν εντελώς και μέχρι να ξανασυνταχθεί ήταν αργά.
Την απελευθέρωση την μάθαμε από το Κώστα Σβολιαντόπουλο και τον Γεράσιμο Τόλιο που στείλαμε στα Γρεβενά. Αυτοί επιστρέφοντας μας ανήγγειλαν το ευχάριστο γεγονός από μακριά με αναρίθμητες τουφεκιές. Μετά μαζευτήκαμε όλοι στο Μεσοχώρι. Το τι έγινε δεν περιγράφεται. Τουφεκιές, γλέντι και χορός. Την άλλη μέρα ήρθαν και είκοσι άνδρες στρατού. Οι κάτοικοι τους φιλούσαν κλαίγοντας από χαρά. Την επόμενη έγιναν και βαπτίσια. Ο λοχίας του στρατού βάπτισε το γιο του Χρήστου Δημ. Λάζου, που είχε γεννηθεί την μέρα της απελευθέρωσης και τον ονόμασε Ελευθέριο προς τιμήν της Λευτεριάς που ανέτειλε στο χωριό μας.

ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Στο τρίγωνο που βρίσκεται καθώς μπαίνουμε στο χωριό, απέναντι από το εξωκλήσι Άγιος Κοσμάς, και που σχηματίζεται από τους τρεις χωματόδρομους που οδηγούν ο ένας στο χωριό, ο άλλος στα Γρεβενά και ο τρίτος δυτικά στην περιοχή «Αμπέλια» και προς στα χωριά του Βοίου (Κυπαρίσσι, Καλλονή, Χρυσαυγή),  βρίσκονται τα εγκαίνια του χωριού.
Εκεί έχουν σκάψει μεγάλο λάκκο και έχουν θάψει μία αγελάδα και μία κλωσσαριά με τα πουλιά. Άλλοι λένε πως έχουν θάψει και μία γουρούνα με επτά γουρουνόπουλα. Όλα αυτά τα έχουν σκεπασμένα με μεγάλες πλάκες. Όλοι οι μεγαλύτεροι ήξεραν με ακρίβεια την τοποθεσία αυτή και τη λένε «εγκαίνια του χωριού» και έχουν θάψει όλα αυτά για να φύγουν από το χωριό πονηρά πνεύματα. Λένε ότι, δεν το είχαν σε καλό, να παντρέψουν κάποιο κορίτσι στην κατεύθυνση του δρόμου που οδηγούσε προς τη δύση. Πράγματι μέχρι τώρα κανένα κορίτσι δεν πήγε νύφη προς στα μέρη αυτά!

Η ΠΛΑΤΕΙΑ

Στην πλατεία του χωριού,  παλιά πριν κτισθεί ο ναός, στα 1750, υπήρχε και μία λιμνούλα στην οποία ερχόταν το δείλι τα άφθονα τότε γελάδια και πίνανε νερό. Ανατολικά και πολύ κοντά στο ιερό υπήρχε ένας μεγάλος τσέρος (βελανιδιά), διαμέτρου δύο μέτρων και ηλικίας εκατοντάδων ετών.

Το χωριό μας ανήκει, από την περίοδο της Τουρκοκρατίας ακόμη, στη Μητρόπολη Σιατίστης, ενώ ο συνοικισμός που βρίσκεται μισό χιλιόμετρο νότια του χωριού μας, ανήκει στην Μητρόπολη Γρεβενών. Τούτο συμβαίνει καθώς ισχυρίζονται οι γεροντότεροι γιατί στον Άγιο Κοσμά ερχόταν ο επίσκοπος Σιατίστης και στις Εκκλησιές ο επίσκοπος Γρεβενών.  Αντάμωναν στο χωριό μας για να ρυθμίσουν θέματα σχετικά με την θρησκεία και την παιδεία και γιατί όχι και για τον κλεφτοπόλεμο ενάντια στους Τούρκους.

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ «ΞΩΝΕΡΙΑ»

Στο χωριό μας υπάρχουν δύο βρύσες και καλό πόσιμο νερό. μία στην τοποθεσία Σκαφίδα και λέγεται τρανό πηγάδι. Η άλλη βρύση βρίσκεται στην τοποθεσία Αμπέλια (δεν υπάρχει σήμερα), σ' αυτή είχε γίνει πρόχειρη καλλιέργεια. Έτσι στέρευε νωρίς και αργά ανάβλυζε. Βέβαια υπάρχουν και άλλες βρύσες και πηγές όπως στην τοποθεσία «Λεπτοκαριά», «Μέγας», αλλά είναι μακριά από το χωριό Από αυτές μόνο η βρύση Μέγα (στην τοποθεσία «Παλαιοχώρι»), έχει όλο το χρόνο νερό.
Έξω από το χωριό, σε ορισμένες τοποθεσίες ανάβλυζαν χειμώνα καλοκαίρι, μέχρι τη δεκαετία του 1960, όταν και εξαφανίστηκαν, κάτι νερά που ανάδυαν μία δυσάρεστη μυρωδιά. Σε πολλές περιπτώσεις η μυρωδιά του προδίνει την εμφάνιση στην σύσταση του μεγάλης ποσότητας θείου και άλλων συστατικών ίσως ιαματικών. Σπάνια τα νερά αυτά είναι καθαρά. Τέτοια νερά υπήρχαν στο χωριό μας, στις τοποθεσίες «Χαρτολάκκος», «Μικρή δέση»  και «Κούφαλος». Τα νερά αυτά τα λέγανε «ξωνέρια», επειδή βρίσκονται έξω από το χωριό. Τα γνωρίζουμε όλοι και τους δίνουμε θαυματουργικές ικανότητες. Όταν κάποιος αρρωστήσει χωρίς λόγο τάζει κάτι στα νερά ένας της οικογένειας και νύκτα πηγαίνει σ' αυτά έχοντας και το τάξιμο. Συνήθως τα ταξίματα είναι κουταλοπήρουνα, χρήματα, βασιλικού κλωνάρια, ακόμη και χρυσαφικά. Γεμίζει μία μπουκάλα νερό, και επιστρέφει. Στην διαδρομή το στόμα το έχει «ραμμένο». Δεν μιλά οποιονδήποτε και αν συνάντηση στο δρόμο αν μιλήσει το νερό χάνει τις ικανότητες και ο κόπος του πήγε χαμένος. για να το αποφυγή αυτό πηγαίνει τα μεσάνυχτα τότε που  όλοι κοιμούνται.
Αν επισκεφθείς τα νερά θα δεις κάτω άφθονα κουταλουπήρουνα, χρήματα, κλωνάρια βασιλικού ακόμη και χρυσαφικά. Τα ταξίματα κανείς δεν τολμά να τα πάρει γιατί θα του συμβεί μεγάλο κακό.  Όταν επιστρέφεις με την μπουκάλα γεμάτη νερό αν βάζοντας το αυτί σου στο στόμιο της μπουκάλας, ακούσης τραγούδια μέσα από το νερό τότε ο ασθενής σου θα γίνει καλά. Πάρα πολλοί είναι αυτοί που λένε πως άκουσαν ομιλίες και τραγούδια μέσα από το νερό. Με το νερό αυτό αλείφουν και σταυρώνουν τον άρρωστο τρεις μέρες συνέχεια από τρεις φορές την ημέρα. Πολλοί αναφέρουν πως έχουν γίνει καλά απ' αυτά τα νερά. Υπάρχουν και μερικοί που τα «ξωνέρια» τα λένε «αγιονέρια».
 

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ